«Είμαι κατά της οικογενειοκρατίας, αλλά…»

Του Χαριδημου Κ. Τσουκα*
Ουδόλως εκπλήσσει· πώς θα δικαιολογούσε, άλλωστε, την πολιτική της σταδιοδρομία; Επίλεκτος γόνος ανατολίτικου τύπου πολιτικής δυναστείας, η κυρία Ντόρα Μπακογιάννη αναφέρθηκε στη δημαρχιακή υποψηφιότητα του γιου της Κώστα Μπακογιάννη στο Καρπενήσι, με το εξής σχόλιο: πρόκειται για «φυσική εξέλιξη ενός τέκνου που μεγαλώνει σε πολιτική οικογένεια και όπως το παιδί ενός δικηγόρου έχει πολλές πιθανότητες να γίνει δικηγόρος ή ενός γιατρού να γίνει γιατρός, έτσι τα παιδιά των πολιτικών είναι πολύ πιθανόν να ασχοληθούν και αυτά με την πολιτική».
Λογικό ακούγεται. Μόνο που η λογική δεν συνίσταται μόνο σε στατιστικού τύπου διαπιστώσεις, αλλά και στη δεοντολογική-ηθική κατανόηση της λογικής που διαπερνά ένα κοινωνικό σύστημα. Φανταστείτε λ. χ. τον πρύτανη της Οξφόρδης να λέει ότι το πανεπιστήμιό του, καθότι υψηλών απαιτήσεων και (σύντομα) διδάκτρων, «έχει πολλές πιθανότητες» να προσελκύσει παιδιά των υψηλότερων εισοδηματικά οικογενειών. Στατιστικά μιλώντας, λογικά έγκυρος θα ήταν ο συλλογισμός του, αλλά θα μας εντυπωσίαζε η προσπάθεια του πρύτανη να περιορίσει τη λογική του σε μια δήθεν ουδέτερη καταγραφή στατιστικών τάσεων, αποποιούμενος τη δεοντολογική-ηθική διάσταση του αξιώματός του. Με άλλα λόγια: μάλλον έτσι είναι, αλλά πρέπει να είναι;
Από τους φίλους του κ. Χριστοφοράκου ίσως είναι υπερβολικό να ζητά κανείς τέτοιους λεπτούς συλλογισμούς. Ανθρωποι που έχουν μάθει να υπηρετούνται από άλλους, δυσκολεύονται να καλλιεργήσουν την ηθική οξύνοια. Οχι γιατί στερούνται ηθικής ευφυΐας, ούτε μόνο γιατί πρόκειται για ναρκισσιστικές προσωπικότητες, αλλά γιατί, στις νεωτερικές κοινωνίες, προκειμένου να κερδίσουν την ηθική νομιμοποίηση, είναι αναγκασμένοι να μετέρχονται πρακτικών απόκρυψης των συμπεριφορών τους· είναι υποχρεωμένοι να αυταπατώνται και να παραπλανούν.
Οπως ο ρατσισμός ή ο χρηματισμός, η οικογενειοκρατία είναι μια πρακτική για την οποία δεν υπερηφανεύονται αυτοί που την ασκούν, γι' αυτό προσπαθούν να την αποκρύψουν. Ενας τρόπος είναι η «φυσικοποίηση» της πρακτικής (για «φυσική εξέλιξη…» μίλησε η κυρία Μπακογιάννη). Ενας άλλος είναι η υποκρισία: υιοθετείς την πρακτική και συγχρόνως την καταδικάζεις· αποποιείσαι ρητορικά την οικογενειοκρατία, την ίδια στιγμή που την επιλέγεις, όπως ο ρατσιστής διακηρύσσει «εγώ δεν είμαι ρατσιστής», για να προσθέσει, «αλλά δεν θέλω μαύρους στη γειτονιά μου»!
Διαβάστε τις δηλώσεις πολιτικής υποστήριξης στον κ. Κώστα Μπακογιάννη και θα εντυπωσιαστείτε με την ομοιότητά τους. Λέει ο πρώην υφυπουργός (ωιμέ!) κ. Μιχαλολιάκος (επικεφαλής του Τομέα Αυτοδιοίκησης της Ν. Δ.): «Στην καινούργια Ν. Δ. δεν υπάρχει χώρος […] για οικογενειοκρατία. Παρά ταύτα, όμως, η καινούργια Ν. Δ., σε ένδειξη τιμής στη μνήμη του Παύλου Μπακογιάννη, στη γενέτειρά του, το Καρπενήσι, δεν θα στηρίξει […] άλλον υποψήφιο». Λέει ο πρόεδρος Καρατζαφέρης: «Είμαι κατά της οικογενειοκρατίας. Ομως στην περίπτωση του Κώστα Μπακογιάννη, όσοι πιστεύουμε στη δημοκρατία έχουμε ένα χρέος απέναντι στον Παύλο Μπακογιάννη». Λέει ο «γαλάζιος» υποψήφιος περιφερειάρχης Στερεάς Ελλάδας κ. Χειμάρας: «Ο Κώστας Μπακογιάννης είναι γιος του Παύλου Μπακογιάννη και της Ντόρας Μπακογιάννη που καλείται να συνεχίσει το έργο του πατέρα του».
Με άλλα λόγια: δεν είμαι οικογενειοκράτης, αλλά θα υποστηρίξω έναν υποψήφιο με οικογενειοκρατικά κριτήρια! Ασυνάρτητο; Φυσικά. Ενοχλείται κανείς; Αμφιβάλλω. Στη χώρα των Παπανδρέου, Καραμανλή, και Σαμαρά μπορείς να υποστηρίζεις τα πάντα και τα αντίθετά τους, ατιμωρητί· να αλλάζεις βολικά την άποψή σου, χωρίς συνέπειες· να λες όποια μπαρούφα θες και να σε χειροκροτούν! Η γελοιότητα δεν έχει όρια στη χαριτωμένη μας χώρα...
Η υποκρισία, βέβαια, δεν είναι τυχαία· οι υποκριτές δεν είναι ανόητοι. Τι άλλο θετικό μπορείς να πεις για τον κ. Κώστα Μπακογιάννη ως υποψήφιο δήμαρχο Καρπενησίου, εκτός από το ότι είναι γιος του αείμνηστου πατέρα του; Αντε να εκθειάσεις και τη νεότητά του, την καλή οικογένειά του, και τις λαμπρές σπουδές του στην Αμερική! Είναι αρκετά;
Σε τι διακρίθηκε ο κ. Μπακογιάννης επαγγελματικά; Πού είδαμε να ακονίζει την κρίση του μέχρι τώρα για να διαισθανθούμε πώς θα ασκήσει το αξίωμά του αύριο; Πόσο καλά γνωρίζει τα προβλήματα της πόλης κάποιος που η μόνη σχέση με τη γενέτειρα του πατέρα του ήταν οι περιστασιακές, ολιγοήμερες διακοπές; Τι να συνάγουμε για την εκτίμηση που τρέφει για την πόλη που θέλει να διοικήσει κάποιος ο οποίος παντρεύεται σε τοπική εκκλησία και μεταφέρει τα εδέσματα (και τον σχετικό εξοπλισμό) της γαμήλιας δεξίωσης από υπερπολυτελές κέτερινγκ της Αθήνας;
Οτι οι υποστηρικτές του τον αντιλαμβάνονται κυρίως ως τον «γιο του Παύλου» παρά ως αυτόβουλο πολιτικό ον είναι δηλωτικό όχι μόνο της μικρής πολιτικής βαρύτητας που αναγνωρίζεται στον κ. Μπακογιάννη, αλλά και των ανορθολογικών κριτηρίων που διέπουν την πολιτική ζωή. Οπως στην Ινδία τον δολοφονηθέντα Ρατζίβ Γκάντι διαδέχθηκε στην πολιτική αρχικά η σύζυγος και τώρα τα παιδιά, έτσι και τον δολοφονηθέντα Παύλο Μπακογιάννη διαδέχθηκε η Ντόρα και, τώρα, ο Κώστας. Στις τριτοκοσμικές κοινωνίες το κύριο κριτήριο αναφοράς στη λειτουργία του δημόσιου βίου δεν είναι τα προσόντα αλλά η συγγένεια.
Με την υποψηφιότητά του για δήμαρχος Καρπενησίου ο κ. Μπακογιάννης αξιοποιεί το συμβολικό κεφάλαιο του πατέρα του και το πολιτικό κεφάλαιο (συσσωρευμένο με πολύ ρουσφετολογικό κόπο…) της πρώην βουλευτή Ευρυτανίας μητέρας του. Ο εκλογικός μηχανισμός της μητέρας, ένα εκτεταμένο σύστημα ντόπιων αυλοκολάκων, διαμεσολαβητών και κομματανθρώπων, περνάει πλέον στον γιο. Αν κρίνουμε από το πόσο ενδιέφερε η διοίκηση του Δήμου Αθηναίων τη μητέρα, μπορούμε να εικάσουμε πόσο θα ενδιαφέρει η διοίκηση του Δήμου Καρπενησίου τον γιο...
Η βαλκάνια Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει…
* Ο κ. Χ. Κ. Τσούκας (htsoukas@gmail. com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.